Ned. Hervormde kerk, 's-Gravenzande
Type: kerken
bestond van 1235 tot 1809
De in 1815 afgebroken Lamberts- en Elisabethskerk was oorspronkelijk alleen gewijd aan St. Lambert. De stichtingsdatum van de kerk is onbekend, maar in 1238 werd de kerk losgemaakt van de kerk van Monster (onderhorig aan Middelburg), zodat er een zelfstandige parochie 's-Gravenzande ontstond. De parochie bevond zich op een gebied dat voor het eerst in een op 21 augustus 1200 uitgevaardigde oorkonde als 'Harena Comitis' ('s-Gravenzande) wordt vermeld. Daar ontstond een grafelijke residentie waar met name de Hollandse gravinweduwe Machteld van Brabant verbleef; naar alle waarschijnlijkheid is zij daar op 22 december 1267 gestorven. Machteld zorgde ervoor dat haar zoon, de Hollandse graaf Willem II, haar residentie in 1246 stadsrechten schonk. Dezelfde graaf zou volgens een 15e-eeuwse kroniek in 1248 zijn hof naar 's-Gravenhage hebben verplaatst.
- Op 7 mei 1242 werd de kerk ter ere van het zielenheil van wijlen graaf Floris IV overgedragen aan de premonstratenzer abdij Mariënweerd in de Betuwe, met de bedoeling dat een heer van die abdij voortaan zou instaan voor de zielzorg en wat dies meer zij. Voorts moest de priester ervoor zorgen dat er tijdens de plechtige missen bij het hoofdaltaar altijd een lamp brandde; bovendien moesten er negen kaarsen worden aangestoken op de jaargetijden van de overleden graven van Holland zoals die in het missaal waren opgetekend. Korte tijd later werden de grenzen van de parochie nader omschreven en in 1255 werd besloten dat twee witheren de kerk zouden bedienen.
- De kerk blijkt in 1261 naast Lambertus ook Elisabeth als patroonheilige te hebben verworven, want in dat jaar vaardigde paus Urbanus IV een oorkonde uit waarin de abdij van Mariënweerd werd bevestigd in het bezit van de St. Elisabethskerk in de stad 's-Gravenzande. Dat nieuwe patronaat was waarschijnlijk mogelijk geworden doordat Machteld relieken van de heilige had ontvangen, die dan weliswaar grotendeels in het door Machteld gestichte cisterciënzerinnenklooster van Loosduinen zijn terechtgekomen (om vandaar na de reformatie in veiligheid te worden gebracht in het carmelietessenklooster van Brussel), maar waarvan een partikel aan de kerk van 's-Gravenzande kan zijn geoffreerd. Op den duur werd de kerk ook als O.L. Vrouwekerk aangeduid, uiteraard als gevolg van de Mariaverering dankzij het daar in een kapel geplaatste Mariabeeld. Wanneer de Mariaverering zich in 's-Gravenzande heeft genesteld blijft onzeker.
- Volgens de Tielse kroniek is op 23 april 1383 de toren van de kerk in 's-Gravenzande door de bliksem getroffen en afgebrand. Toen de abdij Mariënweerd in 1406 tot de verkoop van gronden besloot, werden daarvan uitdrukkelijk de goederen uitgesloten 'die gefondeert sijn toter kerken van sGravensande toter cappelrie voir onsen Vrouwen tSande'. De kerk raakte in de loop der tijd zo in verval, dat zij in 1815 werd afgebroken.
Zie ook: http://reliwiki.nl/index.php/,s-Gravenzande,_Lange ...
